Прашање за Криејтив комонс и Дигиталниот архив на македонскиот јазик

Преку коментар на постот за примената на лиценца од Криејтив комонс за Дигиталниот архив на македонскиот јазик, Дамјан Георгиевски го постави следното прашање:

хмм ... чекај чекај... делата од XIX и правата половина на XX век некој ги лиценцирал под Криејтив комонс???
како е можно тоа? по секое правило овие дела мора да бидат public domain [јавно добро].

М-р Неда Здравева од Центарот за образование за интелектуална сопственост го обезбеди следното стручно мислење како одговор:

Законот за авторското право и сродните права авторско дело го дефинира како индивидуална и интелектуална творба од областа на книжевноста, науката, уметноста и од други области на творештвото, независно од видот, начинот и формата на изразување.

Согласно Законот за авторското право и сродните права, за авторско дело особено се смета и:
- пишано дело, како, книжевно дело, напис, статија, прирачник, брошура, научен труд, расправа и слично.

Збирка на авторски дела, на дела од народното творештво, на други дела или друг материјал (како што се на пример енциклопедии, антологии, зборници, избор на текстови или музички дела, бази на податоци, збирки на документи и други збирки) претставуваат самостојни авторски дела, ако според изборот или распоредот на содржината претставува индивидуална и интелектуална творба. При тоа, треба да се нагласи дека заштитата на овие збирки не ја опфаќа нејзината содржина и не влијае на заштитата на правата кои се однесуваат на содржините на збирката.

Авторот на книжевно дело се стекнува со авторското право во моментот на настанување на делото. Авторското право трае за време на животот на авторот и 70 години по неговата смрт. По истекот на рокот на заштита, користењето на авторското дело е слободно, при што корисниците имаат обврска да ги почитуваат моралните права*.

Издавач е правно или физичко лице што законски ќе издаде авторско дело во книжен облик. Издавачот има исклучиви права на своето издание. Издавачот има исклучиво право да дозволува или забранува неговите изданија да бидат репродуцирани од друго правно или физичко лице, под име на лицето по пат на фотографирање, копирање и било кој друг начин на умножување. Во случај да дозволи репродуцирање, на репродуцираното издание задолжително се наведува името, псевдонимот или ознаката на издавачот на користеното издание. Ова право не влијае на остварувањето на правото на авторот.

Издавач што прв пат законски ќе издаде или лице кое прв пат јавно ќе соопшти необјавено авторско дело врз кое истекло авторското право, ужива заштита еднаква на материјалните права на авторот**.

Правата на издавачот настануваат во моментот на издавањето на авторското дело. Овие права траат 25 години од првото законско издавање на делото. По истекот на рокот на заштита, користењето на изданието е слободно.

Резимирано

Дигиталниот архив на македонскиот јазик е издавач на збирка на дела и според законот ги ужива материјалните овластувања, што вклучува да дозволи или забрани дистрибуција, јавно соопштување, преработување и сл. Одлука е на издавачот е истите да не ги користи во целост т.е воопшто да не ги користи односно збирката да ја направи достапна до јавноста на тој начин што ја „лиценцира“ со лиценцата Криејтив комонс Наведи извор 2.5 Македонија. Делата вклучени во збирката се во „слободно користење“ – public domain, и иако врз нив нема никакви материјални овластувања сепак уживаат заштита од аспект на моралните права на авторите т.е најмалку наведување на авторот.

Во ситуацијата корисниците на збирката „Текстови“ единствено имаат обврска да наведат дека делото е преземано од таа збирка, што впрочем е во согласност и со препорачаните стандарди за цитирање на извори преземени од Интернет.

---

* Авторското право е единствено право и е неразделно од авторското дело. Тоа содржи лично-правни овластувања (морални права), исклучиви имот¬но-правни овластувања (материјални права) и други овластувања на авторот (други права).

Моралните права го штитат авторот по однос на неговата индивидуална и интелектуална врска со делото. Авторот има морално право:

• да одлучи дали, кога и како ќе биде прв пат објавено неговото дело;
• на признавање на авторството на своето дело;
• да одлучи дали при објавувањето на делото ќе се наведе неговото авторство и со каква ознака;
• да бара при секое користење на делото да биде наведено неговото име, псевдоним или друга ознака;
• на зачувување на целината на делото и да се спротивстави на секакво деформирање, сакатење или менување на неговото дело, односно да се спротивстави на секое користење на делото што може да и наштети на неговата личност, чест и углед;
• да го измени делото, доколку со тоа не се нарушуваат правата стекнати од други лица и
  

да го откаже правото на носителот на негово материјално право, согласно Законот за авторското право и сродните права.

** Материјалните права ги штитат имотните интереси на авторот. Всушност тие му овозможуваат на авторот да ползува од делото во материјална (имотна, економска) смисла.
Користењето на авторското дело е дозволено кога авторот го пренел материјалното авторско право, согласно закон и согласно условите што ги определил.

Авторот има исклучиво материјално право да го користи своето дело. Други лица може да го користат делото ако авторот, согласно закон и условите коишто ги определил, го пренел своето право. Понатаму авторот има право да дозволува или забранува користење на делото за:

• Издавање
  Издавање е репродукција на авторско дело во доволен број примероци и нивна дистрибуција.
• Репродукција
  Репродукција е изработка на примерок од авторско дело, или дел од него, снимено на материјална подлога, директно или индиректно, повремено или трајно, независно од видот на подлогата на примерокот, бројот на примероците и постапката)
  
• Дистрибуција вклучувајќи и изнајмување и позајмување
  Дистрибуцијата опфаќа пуштање во промет или понудување на јавноста заради продажба или друг вид пренос на сопственичко право, вклучувајќи ги и изнајмувањето и позајмувањето на оригиналот или примерокот на авторското дело, како и нивен увоз за натамошен промет, независно дали биле легално направени.
  Изнајмување е користење на определено време на оригиналот или примерокот на авторското дело, заради непосредна или посредна економска корист.
  Позајмувањето значи користење на определено време на оригиналот или примерокот на авторското дело, без непосредна или посредна економска корист, кога тоа се врши преку организации до кои јавноста има пристап.
• Јавно соопштување
  Јавното соопштување е користење на оригинал или примерок на авторско дело во нематеријална форма, на следниве начини:
• јавно изведување, под што се подразбира претставување во живо или со помош на технички средства, вклучувајќи претставување во живо на сцена,
• јавно пренесување, што е претставување надвор од просторот или местото на изведувањето преку звучник, екран и слично,
• ставање на располагање на јавноста, што е поединечно користење на оригинал или примерок на авторско дело до која јавноста има пристап, безжично или жично, во место и време коешто корисникот самиот го избира,
• радиодифузно емитување е претставување авторско дело преку радио и телевизиски програмски сигнали безжично, вклучувајќи сателит или жично, вклучувајќи кабелски или микробранов систем.
• радиодифузно реемитување што е истовремено, во целина и непроменето пренесување на радиодифузно емитувано дело доколку го врши друга радио и телевизиска организација или се врши преку кабелско реемитување - пренесување преку кабелски или микробранов систем со повеќе од сто кабелски приклучоци, под услов делото почетно да се емитува од друга држава
• Преработување.
  Преработување е преведување, обработување, приспособување, аранжирање или на друг начин приспособување на изворното авторско дело

Во ситуации, определени со Законот за авторското право и сродните права, и без да се пренесе соодветното материјално право, може да се користи објавено авторско дело. Тоа се случаите на законските дозволи - законски дозволено користење со обврска за давање надомест и слободното користење - законски дозволено користење без надомест.