Консензуалната демократија на Википедија

Како и пред две недели, и овој текст објавен во „Неделно Време“ (број 988, 18.02.2007) на сајтот од весникот излезе без соодветно интегрирање на линковите, па го пренесувам на блогов во целост.

„Википедиите“ на разни јазици примаат околу 60 милиони посети дневно, од кои 55 отсто отпаѓаат на англиската верзија, проценува сервисот „Алекса“. Најзаслужни за ова се википедијанците, корисници на енциклопедијата што не само што ја читаат, туку и ја дополнуваат и уредуваат.

Иако „Википедија“ има поставено строги критериуми за објективност и научна издржаност на написите, дел википедијанци не секогаш ги почитуваат. Најголема замерка за овој огромен систем за ширење на знаење е недостатокот на филтрирање од страна на стручњаци од дадените области.

Некои автори, како антипод ги претставуваат научните списанија во кои постои ригорозен процес на рецензирање на написите од други научници – пред тие да се објават. Тие се значително поспори во пренесувањето на информациите, а дел од нив бараат читателите да им платат за пристап. Видни научници спас гледаат во реструктурирање на целото научно издаваштво врз принципите на отворен пристап. Тоа е и препорака на Европската комисија, врз основа на студијата од 2006 година.

Всушност, „Википедија“ не е непријател на научното издаваштво – како еден огромен, добронамерен Борг, таа настојува да го вклучи во себе сето знаење што е во јавна сопственост. Така, не само што како референца настојува да ги користи научните списанија со отворен пристап, туку и класични енциклопедии и други изданија штом за нив истекуваат авторските права (постари од 70 години). На пример, дел од написите се копија на „Енциклопедија Британика“ од 1911 година. Гледано долгорочно, ако ги преживее детските болести поврзани со несовршениот систем на одлучување, вики-концептот претставува иднината на ширењето знаења.

Јаки играчи

Најголеми губитници од подемот на „Википедија“ се комерцијалните енциклопедиски проекти кои го губат своето значење кај широката јавност. Во голема мерка ова се должи на тоа што тие самите ставаат пречки за пристап до нивните содржини поставени на интернет, како барање претплата, поради што самите ги бркаат корисниците во прегратките на слободната алтернатива. Во случајот на Македонија, ниту едно од енциклопедиските изданија објавени на локални јазици не е достапно во дигитална форма.

Непрофитната Фондација „Викимедија“, издавачот на „Википедија“, собира донации од обичните граѓани, но добива поддршка и од големи американски корпорации, како „Сан мајкросистемс“, еден од најголемите конкуренти на „Мајкрософт“ кој го поддржува и развојот на слободниот софтвер Опен офис. Се шушка и дека „Гугл“, уште еден конкурент на „Мајкрософт“, од 2005 година го има сменето својот алгоритам за да фаворизира пренасочување кон статиите од „Википедија“.

Од друга страна, општопознато е дека обичните луѓе, а особено независните издавачи како блогерите, едноставно се навикнати и сакаат да ја користат како референца, некои поради духот на спротивставување на авторитети, но повеќето поради квалитетот. Стручњакот за пребарување преку интернет и автор на „Најди!“, Петар Кајевски, на своите предавања посочува дека „Википедија“ е најдобриот избор кога се бара концизно објаснение или дефиниција на поим или концепт – подобар и од „Гугл“.

Енциклопедија	Од Гугл	Од Соуш’л митер	Од Мајкрософт
Википедија	1,560,000	8,378,155	1,584,754
Британика	146,000	165,191	67,104
Енкарта	8,680	32,372	84,724

Број на линкови (врски) од други веб-сајтови кон трите најпознати енциклопедии
на интернет на англиски јазик, како индикатор на влијанието.

Разликата е уште подрастична ако се споредат резултатите на „Соуш’л митер“, кој во своите пресметки го инкорпорира бројот на линкови од Гугл заедно со други пребарувачи и системи за следење линкови. Во случајот на „Википедија“, тој евидентира над 5,5 милиони линкови од блогови, регистрирани од „Технорати“.

Кои се македонските википедијанци?

Македонските википедијанци се занимаваат со две главни дејности: проширување на „Википедија“ на македонски јазик и дополнување или исправање на написите на написите поврзани со Македонија во англиското издание.

Со оглед на тоа што секој корисник на интернет има право и можност да ги врши овие дејности, не постои точна евиденција колку се македонските википедијанци – од 1251 регистриран член, постојано активни се околу 20 момци и девојки. Во потесна смисла на зборот, се работи за група граѓани кои дејствуваат и како администратори на македонската верзија, со право да интервенираат во случаи на злоупотреба.

Групата администратори, која работи и на организиран развој на македонска вики-заедница, е составена од седум млади мажи – претежно студенти, дипломец и постдипломец. Иако македонската википедија неформално ја користат и некои универзитетски професори, досега институционален интерес за неа и нејзино вклучување во наставата изразиле само неколку асистенти од Правниот факултет и Институтот за информатика при ПМФ.

Низ самоиницијативна активност, македонската „Википедија“ ја дополнува и Фондацијата Метаморфозис, чиј тим редовно локализира написи од областа на информатичкото општество и ја подига јавната свест за википедија преку месечниот е-билтен и настаните што ги организира.

Заради ниската вклученост на академската и стручната јавност во нејзиниот развој, „Википедија“ на македонски јазик има најниска стапка на раст во регионот. Споредбата на бројот на написите во мај 2006 и јануари 2007 година укажуваат дека балканско ниво на дното се википедиите на македонски (25%) и српски (26%) јазик.

Како одговор на овие поразителни податоци, авторот на блогот „Панта реи“ објави анализа што го споредува бројот на статиите со бројот на население.

Според оваа анализа, дури и јуначките напори на малиот број посветени википедијанци сепак доведуваат до пропорционално повисок развој на системот, што дава надеж дека проширувањето на заедницата може да доведе до силен отскок.

Наредниот собир на македонски википедијанци (Втората вики-средба) е закажан за 20 часот на 20 февруари во „Пјаца Либертас“, спроти гимназијата „Јосип Броз-Тито“ во Скопје.

„Топовско месо“ во борбата против пропагандите

И додека развојот на содржините на македонски јазик сепак оди по нагорна линија, ситуацијата со верзиите на светските јазици стои малку поинаку, особено на највлијателната, англиска верзија. Со оглед на тоа што во случај на спор се гласа со консензус или други форми на демократско одлучување, групите на интерес со поголем број членови имаат можности да влијаат на резултатите.

Тоа особено се однесува на ангажмани како постојано менување на содржините на дадени страници – верзиите на оние кои имаат повеќе луѓе на располагање и се поголеми инаетчии ќе бидат подолго време пред очите на читателите, дури и ако се неточни заради што на крај ќе бидат тргнати и заклучени од администраторите.

Милош Столиќ

Милош Столиќ, еден од најактивните македонски википедијанци и демонстратор на Институтот за информатика од Скопје, како голем успех го наведува тоа што успеале наместо „Македонски Словени“ (Macedonian Slavs) да наметнат користење на терминот „етнички Македонци“ (Macedonians (ethnicity)).

Според г. Столиќ, на почетокот, дури и самата „Википедија“ на македонски јазик била заземена од бугарски националистички пропагандисти, кои ја користеле за ширење на нивни вистини преку педесетина статии. Во почетокот на 2004 година основната група македонски википедијанци дале барање до Фондацијата „Викимедија“, со што покренале процес на аргументирано гласање, по што тие добиле администраторски привилегии и можеле да продолжат со развој на системот. (Во моментов се решава сличен спор за Црногорската википедија).

Иако секој корисник може да ги менува содржините на „Википедија“, едно од правилата е дека сите податоци мора да бидат поддржани со референци (фусноти) до независни научни извори. Недостатокот на македонски научни содржини на Интернет, особено на англиски јазик и на веб-сајтови со висока репутација доведува до тоа при било какви културни и историски спорови, македонските википедијанци всушност да се впуштаат во борба „без муниција“, истовремено трошејќи огромни количества од својата лична енергија.

За поголема афирмација на Македонија во светот преку „Википедија“, неопходно е македонските научници и стручњаци да објавуваат во странски научни списанија.

Доколку соодветни трудови не се објавени во научни списанија со светски глас, откритијата што во нашата јавност се претставуваат како епохални ќе останат непознати за светската наука, чија колективна меморија ја сочинуваат токму тие списанија.

На пример, тоа што на античката македонска гробница која г. Паско Кузман ја откри во тврдината во Охрид е претставена во туристичка репортажа на Јаху, или што веста за дешифрирањето на античкиот македонски јазик со Каменот од Розета од страна на проф. Тентов и проф. Бошевски ја пренесоа сите македонски медиуми нема повлијаено на присуството на овие наоди во научниот дискурс на светско ниво.

Дури откако стручни трудови на овие теми ќе може да се пронајдат преку специјализираните научни сервиси како „Гугл сколар“ и „Лајв академик срч“ ќе може да се зборува за нивно влијание надвор од рамките на нашата држава. А за да се случи тоа треба такви трудови прво да бидат објавени соодветно. Една алтернатива за тоа се научно-стручните списанијата со отворен пристап, како оние од Јавната научна библиотека.